Artykuły poradni

1. Co to jest gotowość szkolna?

   Rodzice dzieci 6 i 7 letnich rozważający decyzję o zapisaniu swojego dziecka do szkoły spotkają się z określeniem „gotowość szkolna”.

   Gotowość odnosi się do sfery najbliższego rozwoju - czyli tego co dziecko może w niedługim czasie potencjalnie osiągnąć (np.: dziecko może opanować znajomość liter), wiąże się ona z przygotowaniem dziecka do podjęcia nauki w szkole.

   Zdaniem .B. Wilgockiej –Okoń gotowość szkolna jest wynikiem:

   • dojrzewania, rozwoju dziecka
   • własnej aktywności dziecka
   • pomocy dorosłych odpowiedzialnych za stworzenie odpowiednich warunków do uczenia się dziecka (rodzice, nauczyciele, przedstawiciele instytucji)
2. Co składa się na gotowość szkolną czyli jakie zadania rozwojowe związane są z podjęciem nauki w szkole?
   • poziom rozwoju kompetencji poznawczych – zdobywanie wiedzy o otoczeniu, odpowiedni rozwój spostrzegania, myślenia , mowy, pamięci i uwagi
   • poziom rozwoju społecznego i fizycznego – szczególnie istotna umiejętność współdziałania z rówieśnikami, ale też z dorosłym
   • poziom rozwoju emocjonalnego – samodzielność i stopniowa, względna niezależność emocjonalna
   • podatność na nauczanie – zdolność do podjęcia nauki jako nowej formy działania
   • systematyczne nauczania – stopniowe opanowanie umiejętności pisania, czytania i matematyki
3. Czy wiek życia dziecka wyznacza osiągnięcie przez nie odpowiedniej gotowości czy dojrzałości szkolnej?

   Badania przeprowadzone w grupie dzieci 7 letnich cytowane przez E. Gruszczyk – Kolczyńską wskazują, że różnice między poszczególnymi dziećmi mogą wynosić nawet 4 lata, czyli jedno dziecko może mieć umiejętności na poziomie 5-latka. a inne na poziomie nawet 9-latka. Przemawia to za dostosowaniem stawianych wymagań do indywidualnych możliwości oraz potrzeb dziecka, co da mu poczucie akceptacji oraz bezpieczeństwa niezbędne do rozwijania inicjatywy, ciekawości i samodzielności.

4. Jakie mogą być konsekwencje niedostosowania wymagań do potrzeb dziecka?
   • dzieci zdolne – brak wyzwań, spadek motywacji do uczenia się, zbyt późne doświadczenie, że nauka wymaga wysiłku
   • dzieci z wolniejszym tempem rozwoju – niepowodzenia, wycofanie z samodzielnej pracy, brak chęci do zdobywania informacji, niepewność, negatywny stosunek do siebie

Nieco praktyki

Na co zwrócić uwagę przygotowując dziecko do rozpoczęcia nauki w szkole

1. Rozwój fizyczny:
   • wykrycie i jeśli to możliwe korekcja wad wzroku, słuchu, mowy oraz mniejszej sprawności ruchowej
2. Rozwój emocjonalno-społeczny:
   • wzmacnianie odporności emocjonalnej – uczenie radzenia sobie z porażką, z tym, że coś może być trudniejsze, że nie zawsze mogę być pierwszy i najlepszy – pomocne będą gry planszowe typu Chińczyk, ważne jest przestrzeganie zasad gry, reakcja rodzica na zachowanie dziecka w przypadku porażki – pozostawienie dziecku czasu na uspokojenie, a potem propozycja podjęcia gry od nowa, modelowanie przez dorosłego sposobu radzenia sobie z niepowodzeniem, gdy dorosły przegrywa – nazwanie uczuć, które w takiej sytuacji może odczuwać dziecko np. „ale jestem zezłoszczony/smutny, że przegrałem, ale gratuluje Ci wygranej”, potrzeba oczywiście cierpliwości, bo uczenie się może potrwać kilka miesięcy; istotne jest uczenie dziecka samouspokajania – rodzic często powtarza, gdy pojawia się niepowodzenie „ ważne, że się starasz, jeśli coś się nie udaje to nie szkodzi, przecież dopiero się tego uczysz”
   • kształtowanie wytrwałości – pokazanie, że zadanie rozpoczęte wymaga dokończenia, warto zastosować zabawy czy ćwiczenia krótkie, ale wykonane do końca, jeśli dziecko jest zmęczone czy rozdrażnione robimy krótką przerwę, uprzedzamy dziecko, że wróci do pracy, pomocne jest pochwalenie dziecka za tą część ćwiczenia, którą wykonało dobrze i zachęcenie do kontynuowania zadania
   • wzmacnianie wiary w siebie, zaufania do swoich umiejętności – uczenie dziecka drobnych umiejętności, stwarzanie w domu szansy na sukces, powierzanie możliwych do wykonania obowiązków i wyrażenie pochwały, nazwanie co dziecko już potrafi np.: dobrze ubierasz kurtkę, szybko uczysz się wierszyków
   • uczenie wyrażania emocji - uśmiechanie się, chwalenie rówieśników, stopniowe uczenie werbalizowania smutku czy złości (jestem smutny, jestem zezłoszczony), zamiast ataku płaczu czy bicia, pomocne może być pokazanie przez dorosłego jak można okazać uczucia
   • zachęcanie dziecka do inicjatywy i samodzielności – np.: pytanie w co zamierza się bawić, jakie ma pomysły na rozwiązanie sytuacji, które go spotykają, stopniowe powierzanie wykonania ćwiczeń – tłumaczymy krótkie polecenie, dziecko próbuje je samo wykonać, potem razem sprawdzamy, prosimy o przygotowanie pomocy do zabawy czy ćwiczeń, o spakowanie plecaka do przedszkola (oczywiście wcześniej pokazujemy dziecku jak ma to zrobić
   • uczenie współdziałania – słuchanie drugiej osoby, dzielenie się zabawkami, proszenie o pomoc, przestrzeganie reguł zabaw, czekanie na swoją kolej – pomocne będą wszelkie zabawy tematyczne, gry planszowe, warto uczyć zasady wymienności np.: „graliśmy jak chciałeś w warcaby, to teraz chce porysować”
3. Podatność na nauczanie
   • kształtowanie umiejętności słuchania osoby dorosłej, rozumienia poleceń i tego, że trzeba je wykonać w określonym momencie, wykonywania zadań nawet jeśli momentami wymagają większego wysiłku i konieczności skupienia uwagi – pomocne mogą być zabawy w szkołę, wprowadzenie w miarę regularnych zabaw-ćwiczeń dostosowanych do możliwości dziecka (czas od 15 do 30 minut) – np.: malowanie, puzzle, słuchanie czytanego tekstu, gry - doświadczenia rodziców pokazują, że po jakimś czasie dziecko przyzwyczaja się do codziennych ćwiczeń, które w I klasie zamieniają się na odrabianie zadań domowych
   • wzmacnianie naturalnej w tym wieku u dziecka ciekawości do poznawania nowych wiadomości i uczenia się nowych umiejętności – tu szczególnie ważne jest dostosowanie informacji i uczonych czynności do potrzeb i możliwości dziecka, lepiej zacząć od czegoś łatwego i stopniowo zwiększać poziom trudności, tak aby dziecko zdobywało zaufanie do siebie.
4. Kompetencje poznawcze oraz gotowość do nauki pisania, czytania i edukacji matematycznej
   

   Omówię wybrane sfery rozwoju w oparciu o nową podstawę programową wychowania przedszkolnego, w każdym z obszarów uwzględniono umiejętności i wiadomości, które dziecko powinno wykazywać pod koniec wychowania przedszkolnego

   1. wspomaganie rozwoju mowy dzieci.
      1. dziecko zwraca się bezpośrednio do rozmówcy, stara się mówić poprawnie
      2. mówi płynnie, niezbyt głośno
      3. uważnie słucha, pyta o niezrozumiałe fakty i formułuje dłuższe wypowiedzi o ważnych sprawach
      4. w zrozumiały sposób mówi o swoich potrzebach i decyzjach.

      Oczywiście mogą się jeszcze czasem zdarzać agramatyzmy (np.: dwa ręce) czy błędy składniowe, dość często występują u dzieci zaburzenia artykulacji, szczególnie seplenienie, stąd ważna jest terapia logopedyczna, jeśli było takie zalecenie. Ważne jest pytanie dziecka co ciekawego wydarzyło w ciągu dnia, czytanie bajek, opowiadanie treści obrazków czy wymyślonych historyjek

   2. wspieranie dzieci w rozwijaniu czynności intelektualnych, które stosują w poznawaniu i rozumieniu siebie i swojego otoczenia.
      • dziecko przewiduje, w miarę swoich możliwości, jakie będą skutki czynności manipulacyjnych na przedmiotach (np.: jeśli zbyt mocno pociągnę drzwiczki autka to mogą się urwać, jeśli dokładnie ustawie klocki to wieża się nie zburzy łatwo)
      • grupuje obiekty w sensowny sposób (klasyfikuje) i formułuje uogólnienia typu: to do tego pasuje, te obiekty są podobne, a te są inne (np.: pies i kot są podobne bo to zwierzęta, bo mają ogony, ale różnią się od auta; klocki domina o takim samych wzorze pasują do siebie)
      • stara się łączyć przyczynę ze skutkiem i próbuje przewidywać, co się może zdarzyć (np.: jak dziecko nie weźmie parasola w deszczowy dzień to może zmoknąć)

      W ćwiczeniu tych umiejętności pomocne są gry typu Domino, Czarny Piotruś, Memo, wynajdywanie różnic między dwoma obrazkami, możemy wykorzystać przedmioty dostępne w domu i prosić dziecko, aby tworzyło grupy podobnych obiektów oraz nazywało to podobieństwo (np. do jedzenia, owoce). Ważne są rozmowy z dziećmi dotyczące codziennych sytuacji np.: jak zaplanować działania lub spokojnie omówić co spodobało sukces lub porażkę w działaniu dziecka lub swoim.

   3. wspomaganie rozwoju intelektualnego dzieci wraz z edukacją matematyczną.
      1. dziecko liczy obiekty i rozróżnia błędne liczenie od poprawnego (jeden dwa, trzy , cztery, a nie dwa, pięć , osiem)
      2. wyznacza wynik dodawania i odejmowania, pomagając sobie liczeniem na palcach lub na innych zbiorach zastępczych (np. patyczki, kredki, guziki)
      3. ustala równoliczność dwóch zbiorów oraz posługuje się liczebnikami porządkowymi (np.,: tu są 2 jabłka a tu 2 śliwki, to tyle samo; liczebniki pierwszy, drugi itd.)
      4. rozróżnia stronę lewą i prawą, określa kierunki i ustala położenie obiektów w stosunku do własnej osoby, a także w odniesieniu do innych obiektów;
      5. wie, na czym polega pomiar długości, i zna proste sposoby mierzenia: krokami, stopa za stopą;
      6. zna stałe następstwo dni i nocy, pór roku, dni tygodnia, miesięcy w roku.

      Oczywiście dzieci uczą się dopiero tych umiejętności, warto poprosić dziecko, aby w sklepie to ono włożyło do koszyka 5 jabłek, licząc je po kolei (na początku pomagamy dziecku licząc z nim na głos); w rozróżnianiu stron lewa/ prawa pomaga czasem założenie dziecku co jakiś czas luźnej gumki na rękę np.: prawą, kojarzenie strony z czynnością przez dzieci wykonywaną np. jesz prawą/lewą ręką – warto to ćwiczyć, ale część osób dorosłych ma nadal trudność w szybkim pokazaniu stron lewa i prawa, stąd ćwiczenie ma być zabawą, jeśli dziecko ma problem musimy dać mu więcej czasu lub zaakceptować jego trudność

   4. kształtowanie gotowości do nauki czytania i pisania.
      1. potrafi określić kierunki oraz miejsca na kartce papieru, rozumie polecenia typu: narysuj kółko w lewym górnym rogu kartki, narysuj szlaczek, zaczynając od lewej strony kartki
      2. potrafi uważnie patrzeć (organizuje pole spostrzeżeniowe), aby rozpoznać i zapamiętać to, co jest przedstawione na obrazkach
      3. dysponuje sprawnością rąk oraz koordynacją wzrokowo-ruchową potrzebną do rysowania, wycinania i nauki pisania
      4. interesuje się czytaniem i pisaniem; jest gotowe do nauki czytania i pisania
      5. słucha np. opowiadań, baśni i rozmawia o nich; interesuje się książkami
      6. układa krótkie zdania, dzieli zdania na wyrazy, dzieli wyrazy na sylaby; wyodrębnia głoski w słowach o prostej budowie fonetycznej;
      7. rozumie sens informacji podanych w formie uproszczonych rysunków oraz często stosowanych oznaczeń i symboli, np. w przedszkolu, na ulicy, na dworcu.

      Warto czytać dziecku bajki (5-10 minut), potem porozmawiać o tym kto był bohaterem, co się wydarzyło, dzieci chętnie bawią się w to jeśli również mogą nam zadawać pytania do tekstu – nauka zamienia się wtedy w konkurs (na początku dzieci można zacząć od 1-2 zdań). Zabawy z głosowaniem wymagają szczegółowego instruktażu, którego udzieli państwu nauczyciel opiekujący się dzieckiem. W ćwiczeniu sprawności ręki ważne jest aby dziecko, rysowało na razie duże kształty, częściej na tablicy, wprowadzamy też inne zabawy: lepienie z plasteliny, wycinanki, wydzieranki z papieru, klocki legopodobne – unikamy pisania w wąskiej liniaturze, lepiej żeby dziecko rysowało szlaczki, niż litery –chyba, że lubi to i nie ma z tym problemów. W opanowaniu umiejętności czytania i pisania oprócz spostrzegania słuchowego (ćwiczenia z sylabami, głoskami) potrzebny jest odpowiedni poziom rozwoju spostrzegania wzrokowego. Dziecko musi nauczyć się wyróżniać elementy i łączyć je w całość, Obok zabaw już wcześniej opisanych w punkcie b) pomocne mogą być puzzle.